บทความนี้จะอธิบายเรื่องที่ดูเหมือนจะไม่มีอะไร แต่จริงๆแล้วมีประเด็นมากมายที่หลายคนมองข้าม นั่นคือเรื่องของ น้ำหนักตัว ที่ไม่ใช่เป็นเพียงตัวเลขบนตาชั่ง น้ำหนักตัวที่มากอาจจะไม่ใช่แปรว่าสุขภาพดี ในทางตรงกันข้าม น้ำหนักตัวที่น้อยก็ไม่ได้แปลว่าสุขภาพแย่ ทำไมถึงเป็นแบบนี้ มาอ่านบทความนี้กันครับ

---

น้ำหนักตัว ประกอบด้วยอะไร

น้ำหนักตัวประกอบขึ้นมาจาก 2 ส่วนหลัก คือ

• ส่วนที่เป็นน้ำ เช่น เลือดหรือของเหลวในร่างกาย
• ส่วนที่เป็นเนื้อ เช่น กระดูก + กล้ามเนื้อ + ไขมัน

โดยที่เครื่องชั่งน้ำหนักทั่วไปจะบอกน้ำหนักรวมทั้งหมด ไม่ได้บอกแยกเป็นส่วนๆ ซึ่งอาจทำให้การแปลความหมายผิดไปได้ ซึ่งสิ่งนี้เรียกว่า “สัดส่วนของร่างกาย” (Body composition) ตัวเลขกิโลกรัม คือตัวเลขที่ทุกคนน่าจะคุ้นเคยกัน

เรามักจะบอกว่า อ้วน หรือไม่อ้วนกันที่ตัวเลขนี้ และก็จะเอาไปใช้ในการคำนวณกับส่วนสูงเพื่อหาค่าดัชนีมวลกาย (BMI = Body Mass Index) ออกมา โดยค่าดัชนีมวลกายในคนไทยที่ถือว่าน้ำหนักอยู่ในเกณฑ์มาตรฐานคือระหว่าง 18.5 – 22.9

และตัวเลข BMI นี่ละครับ ที่อาจจะทำให้เข้าใจผิดได้มากพอสมควร เพราะคนที่ BMI สูงอาจจะไม่ได้เรียกว่าเป็นคนที่อ้วน และก็เช่นเดียวกันในทางตรงกันข้าม คนที่ BMI ต่ำก็อาจจะไม่ใช่เป็นคนที่ผอม

คนที่ BMI สูงอาจจะไม่ได้เรียกว่าเป็นคนที่อ้วน และก็เช่นเดียวกันในทางตรงกันข้าม คนที่ BMI ต่ำก็อาจจะไม่ใช่เป็นคนที่ผอม

---

มวลไขมัน (Fat mass) คืออะไร

เหตุผลที่ทำให้คนที่ BMI ต่ำอาจจะไม่ได้เป็นคนผอม เพราะนั่นมีสิ่งที่ซ่อนอยู่ในน้ำหนักนั่นเองครับ สิ่งนั้นคือคือ มวลไขมัน (Fat mass)

มวลไขมัน คือ น้ำหนักของไขมันเป็นกิโลกรัมที่อยู่ในร่างกายของเรา ไขมันที่อยู่ใต้ผิวหนัง ไขมันที่อยู่ในอวัยวะภายในเช่นตับ หรือที่อื่นๆ เอามาบวกกันทั้งหมดก็จะคือตัวเลขนี้ หน่วยเป็น กิโลกรัม และจะคิดเป็น % ต่อน้ำหนักตัวให้ ที่เขามักจะเรียกกว่า % Body fat ครับ

โดยไขมันที่ร่างกายสะสมไว้ตามส่วนต่างๆของร่างกายนั้นมีความสำคัญในแง่ของการรักษาอุณหภูมิของร่างกายให้คงที่ เป็นส่วนรับแรงกระแทกระหว่างข้อต่อต่างๆ และเป็นส่วนที่ปกป้องอวัยวะภายในช่องทาง และอันสุดท้ายคือเป็นแหล่งพลังงานสำรองนั่นเอง

ไขมันใต้ผิวหนัง (subcutaneous fat) ไขมันในช่องท้อง (visceral fat) คืออะไร

โดยไขมันที่เรามักจะสังเกตได้ง่ายที่สุดก็คือ ไขมันใต้ผิวหนัง (subcutaneous fat) ที่อยู่ใต้ท้องแขน รอบเอว ก้น และ ขา แล้วแต่ว่าเป็นผู้ชายหรือผู้หญิง การกระจายก็จะแตกต่างกันไปตามเพศและพันธุกรรมของแต่ละคน

ส่วนไขมันที่เรามองไม่เห็นและมีความอันตรายมากกว่าคือ ไขมันที่เกาะอยู่ในช่องท้องรอบๆตับของเรา มีชื่อเรียกว่า Visceral fat ครับ อันนี้คือสิ่งที่ทำให้คนเป็นโรคเบาหวานหรือมีปัญหาเรื่องหลอดเลือดแบบที่เกิดในปัจจุบัน อันนี้เรามองไม่เห็นด้วยตาเปล่า แต่เรามักจะเจอตอนที่ไปตรวจร่างกายประจำปี แล้วหมอได้ทำอัลตราซาวด์ช่องท้องแล้วบอกว่ามีไขมันพอกตับนั่นเองครับ

โดยส่วนของไขมันใต้ผิวหนัง (subcutaneous fat) ไม่ได้มีความอันตรายในแง่ของโรคภัย แถมยังช่วยทำตัวเป็นฉนวนกันความหนาวได้อีก มีเพียงข้อเสียเรื่องของความสวยงาม

ส่วนของไขมันตัวร้ายคือ Visceral fat ที่เราควรต้องลด โดยค่าที่เหมาะสมของ Visceral fat คือระหว่าง 0-10 ยิ่งน้อยก็ยิ่งดี ยิ่งมากเกินขึ้นไปเรื่อยๆความเสี่ยงก็จะมากขึ้นครับ

---

% Body fat คืออะไร

กลับมาที่ % Body fat กันอีกครั้ง ตัวเลขนี้มักจะบ่งบอกถึงปริมาณของไขมันที่อยู่ใต้ผิวหนังโดยนัย คือถ้า % Body Fat สูงก็มักจะมีไขมันใต้ผิวหนังมาก ถ้าตัวเลข % ต่ำมากๆ ก็มักจะแทบไม่มีไขมันใต้ผิวหนังอยู่เลย

ให้คิดถึงภาพของนักเพาะกายครับ (% Body fat ของนักเพาะกายอาจจะอยู่ในเกณฑ์ต่ำกว่าปกติมาก เช่น 5% ในผู้ชาย) หรือถ้าเป็นผู้ชายที่สนใจอยากให้มีกล้ามท้องหรือผู้หญิงที่อยากมีร่อง 11 ตัวเลข % Body ก็คือตัวเลขที่พวกเขาจะพยายามลดไขมันใต้ผิวหนังมาให้ได้ครับ

ตัวเลข Fat Mass , % Body fat จะไปในทิศทางเดียว และอาจจะไปในทิศทางเดียวกันกับ Visceral Fat หรือในทางตรงกันข้ามกันก็ได้

เพราะหลักการเกิด ไขมันใต้ผิวหนัง กับ ไขมันในช่องท้อง นั้นเกิดจากคนละสาเหตุในกระบวนการที่ต่างกัน และนี่คือเรื่องของ Fat mass และ Visceral fat ที่เครื่องชั่งน้ำหนักทั่วไปไม่ได้บอกเรา และมีความสำคัญอย่างมากครับ เพราะคนที่น้ำหนักตัวปกติ แต่ถ้า Visceral fat เกินเกณฑ์อาจจะเป็นโรคหัวใจหรือเบาหวาน ก่อนคนที่น้ำหนักตัวเกินเกณฑ์แต่ Visceral fat ปกติ

---

มวลกล้ามเนื้อ (Muscle mass)

ประเด็นต่อมาที่อยากให้ความสนใจก็คือ “มวลกล้ามเนื้อ” (Muscle mass) นั่นเองครับ หน่วยเป็นกิโลกรัม คนที่น้ำหนักเยอะเพราะสัดส่วนกล้ามเนื้อเยอะ (แต่มีไขมันน้อยมาก) กลุ่มนี้อาจจะเรียกว่าอ้วนโดยนิยามของ BMI แต่ในทางชีววิทยาเขาอาจจะไม่ใช่คนอ้วน

และถ้าเป็นคนที่น้ำหนักปกติแต่สัดส่วนของกล้ามเนื้อน้อยกว่าปกติและมี Visceral fat ที่สูง กลุ่มนี้ทางการแพทย์จะมีคำนิยามที่เรียกว่า TOFI ย่อมาจาก Thin outside, Fat inside ครับ คือ ดูเหมือนจะผอมตามนิยาม BMI แต่จริงๆภายในคืออ้วนนั่นเอง

TOFI ย่อมาจาก Thin outside, Fat inside

การมีสัดส่วนของกล้ามเนื้อที่มากคือการเพิ่มอัตราการเผาผลาญพลังงานพื้น (Basal metabolic rate BMR) ที่มากขึ้นนั่นเอง คนสองคนน้ำหนักเท่ากัน แต่การใช้พลังงานของร่างกายไม่เท่ากันโดยเพื่อเหตุผลทางสุขภาพแล้ว สิ่งที่อยากให้สนใจที่สุด ย้ำอีกครั้งก็คือ ตัวไขมันที่เกาะอยู่ในช่องท้อง หรือ Visceral fat

---

บทสรุป

และทั้งหมดนี้ก็คือเรื่องของราวของ ตัวเลขบนตาชั่งน้ำหนัก ที่เป็นข้อมูลที่ควรทราบเพื่อสุขภาพของเราทุกคนครับ ถามว่าเครื่องชั่งแบบนี้สามารถไปหาตรวจได้ที่ไหน ที่ Fitness ใหญ่ๆมักจะมีให้บริการครับ

เราอาจจะไปลองทดลองเล่นดูแล้วขอวัดสัดส่วนของร่างกายก็จะได้ค่าแบบนี้มา หรือปัจจุบันเครื่องชั่งแบบใช้ตามบ้านที่มีตัวเลขแบบนี้แสดงก็เช่นเครื่องชั่งของ Xiaomi ครับตัวรุ่น smart body ก็เป็นอีกหนึ่งทางเลือก