ก่อนจะไปเดินเขา เรื่องนี้ไม่รู้ไม่ได้ กับ อาการแพ้ความสูง (Acute Mountain Sickness)

ไปเดินเขาอย่างไรไม่ให้ป่วย

ตลอดหลายปีมานี้ปฏิเสธไม่ได้เลยว่ากิจกรรมการไปท่องเที่ยวในสถานที่ที่สูงๆได้รับความนิยมในหมู่นักท่องเที่ยว  ไม่ว่าจะเป็นการไปเดินเขาเพื่อพิชิตยอดต่างๆ ไปเมืองที่มีความสูงจากระดับน้ำทะเลมากๆ เช่น ทิเบต เปรู หรือ จีนบางเมือง

แต่การที่นำเอาร่างกายของเราไปยังสถานที่ที่มีความสูงจากระดับน้ำทะเลที่มากกว่าปกติตามสถานที่อยู่อาศัยย่อมทำให้เกิดความเปลี่ยนแปลงของร่างกายเพื่อหาจุดสมดุลของร่างกาย อาการต่างๆที่เกิดขึ้นเกิดจากการที่ร่างกายปรับตัวเข้าหาจุดสมดุลนี้ไม่ทัน หรือปรับไม่ได้นั่นเอง

แค่ไหนจึงถือว่าสูง???

• ความสูงในที่นี้วัดจากความสูงจากระดับน้ำทะเล เช่น จุดสูงสุดของประเทศไทย คือ  ยอดดอยอินทนนท์ ที่สูงประมาณ 2,500 เมตรจากระดับน้ำทะเล
• กล่าวคือ หากเกิน 2,500 เมตรจากระดับน้ำทะเล ถือว่าสูง!!!!  พื้นที่ส่วนใหญ่ที่เราไปเที่ยวกันอยู่ในช่วง 3,000 – 5,000 เมตรจากระดับน้ำทะเล

แล้วทำไมนั่งอยู่บนเครื่องบินที่สูงจากพื้นตั้งเยอะทำไมไม่ป่วย??? สาเหตุมาจากบนเครื่องบินจะถูกปรับความดันอากาศให้อยู่ในระดับที่ร่างกายปกติหรือประมาณ 2,000 เมตรจากระดับน้ำทะเล ร่างกายจึงไม่มีอาการผิดปกติ

ปัจจัยเสี่ยงที่ควรรู้ก่อนการเดินทางไปที่สูง

1. คนบางกลุ่มสามารถอาศัยอยู่บนพื้นที่ๆมีความสูงโดยไม่มีอาการป่วย เช่น คนธิเบตที่มีการตั้งถิ่นฐานที่อยู่อาศัยบนพื้นที่มีความสูงกว่า 3,000-4,000 เมตรจากระดับน้ำทะเล  เนื่องจากคนกลุ่มนี้อาจมีการปรับตัวมาอย่างยาวนานหลายปี
2. ความแข็งแรงของร่างกายไม่ได้เป็นตัวบ่งบอกว่าเราจะป่วยหรือไม่ป่วย เปรียบเสมือนคนที่วิ่งเร็วกว่าไปถึงเส้นชัยก่อนแต่ไม่ได้การันตีว่าเค้าจะถึงเส้นชัยอย่างปลอดภัย  โดยพบว่าคนที่เคยป่วยเมื่อไปที่สูงมาแล้วมีโอกาสป่วยได้อีกเมื่อไปที่ที่มีความสูง
3. เปลี่ยนความสูงอย่างรวดเร็วภายในระยะเวลาสั้นๆหรือเปลี่ยนแปลงมากเกินไปต่อวัน ปกติไม่ควรเปลี่ยนแปลงความสูงเกิน 500 เมตรต่อวัน
4. เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ การดื่มแอลกอฮอล์จะทำให้ร่างกายต้องการออกซิเจนมากกว่าปกติ อาการจากฤิทธิ์แอลกอฮอล์อาจทำให้เกิดความสับสนได้
5. ประวัติการป่วยหรือโรคประจำตัว

การเตรียมตัวการเดินทางไปยังที่สูง

ทุกๆการเดินทางเมื่อไปในพื้นที่ที่มีความสูงมากกว่า 2,500 เมตรจากระดับน้ำทะเลจำเป็นที่จะต้องมีการวางแผนการเดินทาง ปรับแผนการเดินทาง และคำนึงถึงถึงโรคประจำตัว

ทั้งนี้แนะนำให้พบแพทย์เฉพาะทางด้านการเดินทาง(Travel Medicine) เพื่อสามารถที่จะให้คำแนะนำวิธีการป้องกันและปฏิบัติตนสำหรับแต่ละคน

โรคที่เกี่ยวกับการเดินทางไปยังที่สูง

อาการแพ้ความสูง Acute Mountain Sickness (AMS)

อาการแพ้ความสูงมาจากการที่ร่างกายไม่สามารถปรับความกดอากาศที่เปลี่ยนแปลงไม่ทัน ก่อให้เกิดความผิดปกติและอาการตางๆ อาการมักเกิดหลังเดินทางประมาณ 6 – 12 ชม. เมื่อไปถึง ช้าหรือเร็วกว่านั้นขึ้นอยู่กับตัวบุคคล

ทั้งนี้ปกติแล้วเราสามารถสังเกตตัวเองจากคืนวันแรกที่ไปถึง

อาการ : คล้ายคนเมาค้าง ปวดหัว  คลื่นไส้อาเจียน เบื่ออาหาร นอนไม่หลับ ใจสั่น ความรุนแรงตั้งแต่น้อยไม่จนถึงมากก

วิธีการป้องกันอาการแพ้ความสูง

• ไม่ดื่มแอลกอฮอล์ ไม่เปลี่ยนแปลงความสูงเร็วเกินไป  หากมีอาการแนะนำว่าให้อยู่ที่ความสูงเดิมก่อน หากไม่ดีขึ้นต้องลดระดับความสูงโดยการเดินลง หากอาการไม่ดีขึ้นให้เดินลง
• ค่อยๆเดินไม่ต้องรีบ (Ascend Slowly)
• ขึ้นสูงแล้วนอนต่ำ (Climb high and Sleep low)  เพื่อให้ร่างกายได้ปรับตัวไปสัมผัสกับช่วงที่ออกซิเจนลดลงแล้วปรับตัว การเปลี่ยนแปลงความสูงไม่ควรเกิน 500 เมตรต่อวัน ควรมีวันพักหรืออยู่ที่ระดับความสูงเดิม
• อย่าออกกำลังกายหรือประกอบกิจกรรมที่ให้แรงเยอะ ให้อยู่เฉยๆค่อยๆหายใจช้าๆ เพราะว่าการใช้แรงเยอะจะทำให้เกิดการใช้ออกซิเจนมากกว่าปกติ ซึ่งทำให้มีแนวโน้มป่วยง่ายขึ้น

การปรับตัวทางร่างกาย (Acclimatization) 

• เมื่อเรายิ่งขึ้นที่สูงมากขึ้นเรื่อยๆ ความกดอากาศของออกซิเจนในอากาศจะลดลงเรื่อย และมีผลให้ออกซิเจนที่เราหายใจเข้าไปลดลง (Hypoxia) สิ่งที่ร่างกายจะตอบสนองคือ หายใจเร็วขึ้น (Hyperventilation) เพื่อชดเชยออกซิเจนที่ร่างกายสูญเสียไป
• ผลของการหายใจที่เร็วขึ้นจะทำให้เลือดของเราเป็นด่างมากขึ้น (Alkalosis) ซึ่งเมื่อถึงจุดหนึ่งๆที่เราหายใจจำนวนครั้งมากเกินไปแล้ว เราก็จะหายใจเร็วกว่านี้ไม่ได้อีก ร่างกายจึงจำเป็นต้องเริ่มขับด่างออกจากร่างกายเนื่องจากมีมากเกินไป ร่างกายก็จะขับออกผ่านทางการกรองของไตหรือออกมาทางปัสสาวะ ซึ่งระยะเวลาในการขับด่างออกมาทางปัสสาวะของแต่ละคนนั้นแตกต่างกัน นี่จึงเป็นสาเหตุว่าทำไมคนเราจึงปรับตัวได้ช้าเร็วต่างกัน
• คนไหนขับด่างได้เร็วก็จะปรับตัวได้เร็วกว่าคนที่ขับด่างได้ช้ากว่าทางปัสสาวะ

การป้องกันด้วยการทานยา (Consider taking a Preventive medicine)

ยาหลักชื่อว่า Diamox (Acetazolamide) จัดเป็นยาในกลุ่ม Sulfa  คนแพ้ยากลุ่มนี้ต้องได้รับคำแนะนำของแพทย์ ออกฤทธิ์ทำให้เลือดเป็นกรด เพื่อจะได้ขับด่างออกได้เร็วมากยิ่งขึ้น(ปัสสาวะบ่อย) ควรกินก่อนการเดินทาง 1-2 วันก่อนเดินทาง  ส่วนขนาดยาที่บริโภคคือ 125 มิลลิกรัม ซ้ำทุก 12 ชั่วโมง กินก่อนขึ้นที่สูง 1 วันกินทุกวันจนไปถึงระดับความสูงสูงสุดของการเดินทางนั้นๆผ่านไป 24 ชั่วโมงให้หยุดทาน

ยาตัวอื่นคือ Dexamethasone  อยู่ในกลุ่มสเตียรอยด์(Steroid) เป็นยาที่มีผลข้างเคียงมากกว่าโดยการกดอาการไม่ให้เกิดขึ้น ซึ่งยาจำพวกนี้จำเป็นต้องอยู่ในการควบคุมของแพทย์

การรักษาอาการแพ้ความสูง (AMS Treatment)

1. อยู่เฉยๆ รอให้หายไปเอง 1-2 วัน
2. ไม่ดีขึ้นเดินลง
3. ใช้ยาตามอาการ เช่น ปวดหัวอาจใช้กลุ่มของบรูเฟน หรือพาราเซตามอล รวมถึง Diamox

****ขนาดของยาที่รับประทานแนะนำให้ปรึกษาแพทย์เนื่องจากข้อมูลหรือข้อจำกัดทางสุขภาพของแต่ละคนแตกต่างกัน

อาการแพ้ความสูงแบบรุนแรง คือ สมองบวม และ ปอดบวม

สมองบวมจากการขึ้นพื้นที่สูง(High – Altitude Cerebral Edema: HACE) 

เป็นอาการที่ต่อเนื่องจากการการแพ้ความสูงลักษณะอาการเริ่มจากการเดินเซ  ปวดหัวมาก ไม่มีปฏิกิริยาตอบสนอง เซื่องซึม ตอบสนองช้า การรักษาจำเป็นต้องลงจากความสูงนั้นทันที ให้ออกซิเจนและมีการใช้ยาบางประเภทร่วมด้วย

อาการปอดบวมน้ำจากการขึ้นที่สูง (High Altitude Pulmonary Edema: HAPE)

เมื่อออกซิเจนลดทำให้เส้นเลือดในปอดหดตัว ส่งผลให้ความดันในปอดเพิ่มขึ้นและปอดบวมขึ้นตามลำดับ ลักษณะอาการเเริ่มต้นจากการแพ้ความสูง ต่อมาจะมีอาการหายใจเหนื่อยยย ไอมีเสมหะสีชมพู (Pink  Frothy Sputum) ซึ่งเป็นสีของเลือดที่มาจากปอด

การรักษาจำเป็นต้องลงจากพื้นที่นั่นอย่างรวดเร็ว ยารักษามี 2 กลุ่มหลักได้แก่  Nifedipine และ  Tadalafil ทำให้เส้นเลือดปอดขยาย และให้ออกซิเจนอย่างรวดเร็ว

คนเราไม่ตายด้วยโรคแพ้ความสูงหรือ AMS แต่จะป่วยหรือเสียชีวิตจากอาการที่ได้จากภาวะสมองบวมหรืออาการปอดบวม

Tip!!! ทุกครั้งที่มีการเดินทางจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องพิจารณา ประกันการเดินทาง ครอบคลุมการรักษากรณีพวกนี้หรือไม่? เฮลิคอปเตอร์ในการขนย้ายทั้งตัวผู้ป่วย ญาติหรือแม้กระทั่งศพ เป็นต้น มีระยะเวลาเดินทางที่เหมาะสม ไม่เอาร่างกายตนเองไปเทียบกับคนอื่นเนื่องจาก ร่างกายแต่ละคนไม่เท่ากัน ปรับตัวไม่เหมือนกัน

ไปเที่ยวเพื่อไปหาความสุขไม่ได้ไปเที่ยวเพื่อป่วย

เรื่องราวจากหนังสือหลายร้อยหลายพันหน้า ผมย่อมาให้ฟังแล้วภายใน 20 กว่านาที เรื่องราวน่ารู้ที่คนชอบเดินเขาควรต้องรู้ เรื่อง อาการแพ้ความสูง (Acute Mountain Sickness) ถ้าไม่รู้เรื่องพวกนี้ก่อนเดินเขา ขอให้คิดใหม่อีกครั้งนะครับ สารบัญเรื่อง

• 0:59​ สูงแค่ไหน ถึงเรียกว่าสูง?
• 3:03​ มนุษย์เรารู้จักโรคแพ้ความสูงเมื่อตอนไหน

ปัจจัยเสี่ยง

• 4:38​ คนที่ไม่น่าจะป่วยแน่ๆ
• 5:12​ เคยมีอาการแพ้ความสูงมาก่อน
• 5:22​ คนที่มีการเปลี่ยนความสูงอย่างรวดเร็ว
• 6:09​ การดื่มแอลกฮอล์ โรคประจำตัวที่ควรรู้ก่อนไปพื้นที่สูง
• 7:35​ ความดันโลหิตสูง (Hypertension)
• 8:04​ หอบหืด (Asthma)
• 8:20​ เบาหวาน
• 8:40​ โรคหัวใจ
• 8:54​ การตั้งครรภ์

อาการแพ้ความสูง (Acute Mountain Sickness / AMS)

• 9:18​ อาการแพ้ความสูง
• 11:14​ การป้องกันไม่เกิดอาการ AMS
• 12:40​ การปรับตัวของร่างกายเข้ากับพื้นที่สูง (Acclimatization)
• 14:34​ การใช้ยาเพื่อป้องกันอาการ AMS
• 16:50​ การรักษาอาการแพ้ความสูง AMS เบื้องต้น

อาการสมองบวมจากการขึ้นพื้นที่สูง (HACE)

• 18:14​ อาการสมองบวมเป็นอย่างไร
• 19:31​ การป้องกัน/รักษาอาการสมองบวม

HACE อาการปอดบวมน้ำจากการขึ้นพื้นที่สูง (HAPE)

• 23:41​ อาการปอดบวมน้ำเป็นอย่างไร
• 24:53​ การป้องกัน/รักษาอาการ HAPE

ถ้าหากมีคำถามใดๆ สามารถพิมพ์ไว้ในช่องความเห็นได้เลยนะครับ ผมจะพยายามตอบให้ทุกคำถาม